Net voordat de Corona-uitbraak grote vormen aannam ben ik nog naar een bijscholing van PlanB geweest. Zij hebben een prachtig model voor verandering ontwikkeld:

Met dit model in de hand heb ik gekeken naar het recente gedrag van mensen.

A (huidig gedrag)

Het huidige gedrag (eigenlijk nu al achterhaald, want het gedrag van 2 weken geleden) is de A. Toen zag je dat mensen elkaar opzochten, fysiek contact hadden, reisden, recreëerden, concerten en sportscholen bezochten.

B (gewenst gedrag)

Het gewenste gedrag, B, is 1,5 afstand houden, met als bedoeling om ervoor te zorgen dat de druk op de gezondheidszorg beheersbaar blijft. Hygiëne en thuis blijven bij ziekte zijn de andere RIVM-aanbevelingen , maar ik focus hier even op de afstand.

Bovenstroom

De bovenstroom gaat over regels, processen en procedures. In de bovenstroom hier zie je dat er verordeningen en richtlijnen werden opgesteld. Vanaf 12 maart mochten er geen bijeenkomsten met meer dan 100 mensen zijn, vanaf 15 maart ging de horeca dicht, vanaf 16 maart de scholen. Maar met alleen maar bovenstroom heb je nog geen gedragsverandering bereikt.

Onderstroom

De onderstroom is het geheel van overtuigingen, drijfveren, waarden, rollen, cultuur, sympathieën en taboes, die het gedrag van mensen bepalen. Met het model van PlanB wordt helderheid gegeven over het inzetten van de onderstroom bij het bereiken van het uiteindelijke doel

Urgentie

Dit model gaat ervan uit dat om dat gedrag te veranderen er allereerst voldoende besef van urgentie moet zijn. Hetzij de urgentie van YES, dit gaan we doen, jippie, dopamine, hetzij de urgentie van ARGH, geen ontkomen aan, adrenaline.

Daar zie je dat het een hele tijd duurde voordat dat urgentiebesef er bij iedereen was. ‘Ach dat speelt alleen in Noord-Brabant’, ‘nou joh, zo’n vaart loopt het niet’, ‘niks aan de hand, ik ben jong en gezond’, ‘wat een gedoe, het is minder erg dan een gewone griep’. Het duurde best een tijd voordat die urgentie gevoeld werd, de toespraak van Rutte hielp, de persconferenties met het RIVM, de staatjes op de sociale media, en wellicht bekende zieken in de eigen omgeving.

Afscheid nemen

Vanuit urgentiebesef komt dan de fase van afscheid nemen van het oude; het doet pijn, niet naar je werk kunnen, niet naar je school, niet naar je moeder, niet naar de sportschool, niet naar de dansles. En verzet tegen verlies is niet meer dan normaal. Elizabeth Kübler-Ross heeft dat prachtig verwoord in haar theorie over de rouwfasen; ongeloof, boosheid, onderhandelen en verdriet zijn allemaal logische reacties op verlies, uiteindelijk leidend tot acceptatie en herkaderen. (zie ook deze eerdere blog )

Je ziet dat bij allerlei mensen op dit moment ook op allerlei manieren gebeuren: mensen die boos worden omdat hun vrijheden worden aangetast (dit is een vrij land, niemand bepaalt hoe ik me moet gedragen), mensen die opstandig worden vanwege weer een nieuwe regel (ja hallo, gisteren mocht het wel nog), mensen die gaan onderhandelen met de regels ( ik ga niet stappen, dan moet mijn vriendin uit Nijmegen toch wel een nachtje op bezoek mogen komen), mensen die gaan hamsteren (uit angst, want dadelijk is er niets meer). Helemaal logisch. EN de urgentie is zo hoog dat de regels nu toch echt wel nageleefd moeten worden.

Normaal gesproken wil je mensen de tijd geven om om te gaan met deze fase van verlies, maar die tijd is er nu even niet. Vergelijk het met de cold turkey methode  in de verslavingszorg; het is K**, maar je moet er wél doorheen. Treuren, mokken en morren mag, maar je moet het wel doen!

Niet weten

De volgende fase in de onderstroom is de fase van het niet weten: hoe moet dat dan met school, hoe gaat dat dan met mijn moeder, hoe gaat het er straks dan uitzien, hoe lang gaat dit duren, mag ik van de zomer dan wel op vakantie, mag ik over een paar maanden dan ook niet werken als ik een beetje verkouden ben? Je ziet hier ook de mensen die alle media voortdurend in de gaten houden. Natuurlijk zijn we even de kluts kwijt, dat is volstrekt normaal.

In de fase van niet-weten vlamt het gedrag op dat altijd al een beetje opspeelt. In Nederland is dat gedrag misschien wel eigengereidheid: in dit land van gedogen mocht je altijd best veel buiten de lijntjes kleuren, dus als we het niet weten gaan we zéker de grenzen opzoeken of er net overheen. Dit gedrag is geen uiting van onvermogen, het is volstrekt normaal EN de urgentie is zo hoog dat de regels nu toch echt wel nageleefd moeten worden.

Creatie

Na de dip in de onderstroom komt de weg omhoog, de creatiefase. Je ziet dat er allerlei initiatieven ontstaan, mensen hulpgroepen opzetten, productontwikkeling versnellen, samenwerkingen starten. Een fase van energie, waarbij het wel belangrijk is om de focus te houden op wat er moet gebeuren in de B: fysieke afstand.

Nieuw begin

De laatste fase in de onderstroom is de fase van het nieuwe begin; de fase waarin het niet meer dan normaal is om het nieuwe gedrag te gaan vertonen. Valt het jou ook op dat je het al vreemd vindt als er op Netflix mensen elkaar een hand geven?

Interactie onderstroom en bovenstroom

Onderstroom en bovenstroom zijn continue met elkaar in interactie. Je zag dat dit weekend bijvoorbeeld. Veel mensen maakten de persoonlijke keuze, ik ga naar het strand, daar kan ik uitwaaien én afstand houden. Dat klinkt als goed overwogen gedrag dat past bij de bovenstroom, Het bleek echter, met duizenden mensen die dat dachten, geen handige keuze voor de volksgezondheid. Je zit dat dat de bovenstroom aangepast moet worden; nieuwe richtlijnen en communicatie die maken dat het individuele gedrag wordt aangepast aan de gezamenlijke bedoeling.

En nu?

Ik probeer niet boos te zijn op mensen die hamsteren; op mensen die toch feestjes organiseren, op mensen die kiezen voor een dagje strand. Het is volstrekt logisch EN het moet anders. Laten we samen zorgen voor voldoende urgentiebesef, samen het goede voorbeeld geven, elkaar samen bewust maken van consequenties van gedrag. Ik gun ons allen een goede gezondheid.

Dank

PlanB, voor hun heldere boeken, blogs, workshops en vernieuwende ideeën.

Iedereen in vitale beroepen, omdat zij er met zijn allen voor zorgen dat onze maatschappij nog enigszins blijft draaien.