Gregory Bateson ontwikkelde halverwege de vorige eeuw zijn model van de logische niveaus van veranderen, om aan te geven dat er een gelaagdheid zit in ons gedrag:
Van boven naar beneden lezend stelt dit model:
- Jij bent wie je bent, met je eigen wereldbeeld.
- Vanuit jouw eigen identiteit zijn er een aantal zaken heel belangrijk, hier geloof jij heilig in.
- Omdat jij sommige dingen heel belangrijk vindt, of omdat je overtuigd bent van zaken, ontwikkel je competenties en vaardigheden.
- Vanuit jouw competenties kun je gedrag vertonen, in de context waarin je bent.
Dit model stelt dat je gedrag nooit op zichzelf staat, maar wordt gestuurd vanuit je vaardigheden, je waarden en overtuigingen, je wereldbeeld en wat je ziet als zin van het leven.
Waarden en overtuigingen
Het niveau ‘waarden en overtuigingen’ vraagt wat meer uitleg: Overtuigingen hebben te maken met hoe JIJ vindt dat het moet, dat het zit, of dat het hoort: IK ben ervan overtuigd dat iedereen zijn eigen werkelijkheid heeft, IK geloof dat de meeste mensen deugen, IK vind dat ik eerst iedereen gehoord moet hebben voordat ik kan oordelen. Maar dat vind IK, dat zijn MIJN overtuigingen. Waarden hangen heel sterk samen met overtuigingen; waarden zijn zaken die jij heel belangrijk vindt, zoals bijvoorbeeld winnen, gelijkwaardigheid, ontdekken of vrijheid. Zowel waarden als overtuigingen zijn van grote invloed op je automatische gedragspatronen. Maar jouw overtuigingen en jouw manier van denken zijn niet de enige mogelijke overtuigingen en manier van denken. Wat geloof je nu, hoe denk je nu, hoe zou je willen denken, en wat is daar voor nodig? Welke van jouw overtuigingen zijn niet meer nuttig of leveren te weinig op?
Je kunt een probleem niet oplossen op het niveau waarop het is ontstaan (Einstein)
Als je je gedrag wil veranderen door te werken aan een lager geleden niveau, dus alleen de context veranderen, zal dat waarschijnlijk geen structurele gedragsverandering opleveren. Je gedrag wordt nog steeds door dezelfde waarden en overtuigingen gestuurd. Veranderingen op een gelijk niveau, dus het ene gedrag voor het andere gedrag, is vaak lastig, omdat ook hier de sturende waarden en overtuigingen niet zijn veranderd. Pas als de sturende waarden en overtuigingen veranderen, kun je een structurele gedragsverandering verwachten. Het niveau van missie en identiteit raken we meestal niet aan; dat is wie je bent; en jij bent goed zoals je bent.
Van beneden naar boven
Als je gedrag wil veranderen is het interessant om het model van beneden naar boven te lezen:
- In de context waar je bent vertoon je bepaald gedrag.
- Dit gedrag kún je vertonen omdat je bepaalde vaardigheden hebt ontwikkeld.
- Die vaardigheden heb je ontwikkeld vanuit de overtuigingen en de waarden die je hebt.
- Die overtuigingen en waarden passen bij jou omdat jij bent wie je bent, en leeft in de wereld waarin jij gelooft.
Modelleren
Bij modelleren kijk je naar het verschil in waarden, overtuigingen en vaardigheden van je model en van jezelf; wat kan hij/zij wat jij zou kunnen leren? Wat gelooft hij/zij, wat jij ook zou kunnen geloven? En iets anders gaan geloven is niks engs. Je bent in je leven al dikwijls iets anders gaan geloven; je gelooft niet meer dat Sinterklaas bestaat, je gelooft niet meer dat de aarde plat is, je gelooft niet meer dat je profvoetballer wordt, maar hebt daar andere overtuigingen voor in de plaats gekregen.
Praktische voorbeelden
Zie deze blog voor een praktisch voorbeeld van de inzet van het model van de Logische Niveaus van Verandering bij een coach cliënt die worstelde met zijn uitstelgedrag, en deze blog voor de inzet van het model bij het omgaan met kritiek.
Meer weten?
Bel gerust, dan kijken we wat de logische niveaus van verandering voor jou zouden kunnen beteken