Team-patronen

Vorige keer vertelde ik over de workshop met Jobbeke de Jong, en beloofde ik verder in te gaan op verschillende team-patronen.

Jobbeke heeft het over patronen in 4 zones, die gedeeltelijk in de bovenstroom (zone 1 en 2), gedeeltelijk in de onderstroom (zone 3), en gedeeltelijk in het systemische (zone 4) zitten.

Graag neem ik je mee in de theorie hierachter, en geef ik wat voorbeelden uit mijn eigen praktijk.

Zone 1, bovenstroom

Zone 1 gaat over het gezamenlijk doel. Het hebben, herkennen en erkennen van een gezamenlijk doel is extreem belangrijk. Als er geen gezamenlijk doel is, is er niets dat je bindt om daadwerkelijk samen te werken.

Een team is een groep van mensen die samen werken aan een gezamenlijk resultaat, en hierbij onderling afhankelijk zijn

Maar helaas blijkt in de praktijk vaak dat iedereen een net iets andere perceptie van het gezamenlijke doel heeft. Ik denk hierbij vaak terug aan een MT van een commercieel bedrijf dat we ooit begeleiden, met heel gedreven directeuren Operations, Innovatie, Sales, Finance. Ze werkten allemaal heel hard om met hun eigen afdeling hun kpi’s te halen, maar voelden zich in de dagelijkse praktijk vooral gehinderd door de andere afdelingen en de andere directeuren. Pas toen de focus verschoof van de eigen afdelingsdoelen naar het gezamenlijke bedrijfsdoel kwam er begrip, ruimte en daadwerkelijke samenwerking, én kwam het bedrijf in een enorme versnelling terecht. Ze werkten ineens niet meer in concurrentie, en tégen elkaar, maar echt mét elkaar. Ze zagen waar ze elkaar konden helpen, of misschien zelfs op hun eigen terrein moesten afremmen, om zo het gezamenlijke doel te bereiken.

Zone 2 , bovenstroom

Zone 2 gaat over de kaders, de grenzen die maken dat de energie van een team kan gaan naar het gezamenlijke doel. Jobbeke heeft het daarbij met name over kaders rondom wie er wel of niet tot het team hoort, wat de verdeling van taken en rollen, bevoegdheden en verantwoordelijkheden is, en wat de procedures en werkafspraken zijn.

Ik gebruik hiervoor graag het TeamCanvas . Op dit canvas maak je samen met het team heel inzichtelijk wie er bij het team hoort, welke rollen er zijn, wat persoonlijke doelen en onderlinge verwachtingen zijn, en kun je teamnormen en werkafspraken vastleggen.

Eerder beschreef ik al het voorbeeld van een wetenschappelijk team waar we met het Teamcanvas  aan de slag zijn gegaan met het scheppen van helderheid rondom de kaders. Soms waren dat zaken die heel futiel leken (werktijden, vakantiedagen, overlegmomenten, auteursafspraken). Maar het ging om ook om helderheid over rollen en verantwoordelijkheden, wie heeft welke taken, wie beslist waarover, wie heeft inspraak in welke processen, wie mag feedback geven aan wie).  Het effect van die helderheid was dat het team energie kon gaan steken in hun wetenschappelijke opdracht, en omsloeg van een onveilige plek met geroddel en gemuit, in een team dat samen Nature-publicaties scoorde en vierde.

(lees hier meer over het gebruik van het teamcanvas en hier over het gebruik van de RASCI matrix bij het verhelderen van rollen en verantwoordelijkheden)

Zone 3, onderstroom

Zone 3 gaat over de onderstroom: gedrag, emoties, overtuigingen, cultuur, en interacties. Net als in de natuur, is er altijd onderstroom; soms meestromend en soms tegenstromend. De vraag is dus niet óf er een onderstroom is, maar of de onderstroom dienend is aan dat wat je als team wil bereiken.

In zone 3 ga je op zoek naar de onderstroom, en richt je je op communicatiepatronen, aannames, vooronderstellingen, projecties. Je kijkt naar de manier van omgaan met verschillen, van omgaan met frustraties. Je ontdekt hoe de systemische wetten van in/uitsluiten, boven/onder en logische ordening in dit team uitwerken. Pas als je een patroon herkent kun je het doorbreken.

Waar ik door Jobbeke in werd uitgedaagd was nóg meer kijken naar het team als geheel, en minder naar de individuen in het team. Een team is namelijk echt iets anders dan een verzameling van individuen, en mensen gedragen zich in een team dan ook heel vaak anders dan buiten dat team. Zo kunnen doorgaans gestructureerde mensen in een team chaotisch gedrag vertonen, vrolijke mensen in een team een zwartkijker worden, geboren samenwerkers in wantrouwen vervallen. Niet omdat zij zelf ineens veranderd zijn, maar omdat het team dat, meestal onbewust, van hun vraagt. Hun gedrag zegt vaak meer over het systeem dan over hunzelf. Als je vanuit het systeem naar de onderstroom kijkt, realiseer je je dat individuen gedrag gaan vertonen dat het team van hun vraagt.  Met systeem-ogen kijken ontschuldigt, omdat je geen oordelen hoeft te hebben over het gedrag van mensen. Want in een systeem is niemand schuldig, en iedereen in het systeem is verantwoordelijk.

Zone 4, systemisch

Waar je in zone 3 nog wel woorden vindt om de onderstroom te beschrijven, gaat zone 4 echt over het systemische gewaarworden. Dat gevoel van beklemming dat je kunt krijgen als je een vergadering in stapt, die plotselinge angst om een vraag te stellen; die boosheid of net die wanhoop die je ineens kan overvallen als je als coach met een team aan het werk bent; die druk om te presteren die je als nieuwe leidinggevende van een team niet van jezelf kent, maar die je plotseling beheerst.

Die emoties en gewaarwordingen zeggen wellicht meer over het team dan over jezelf. Het feit dat jij iets voelt zou zomaar een aanwijzing kunnen zijn dat anderen dit ook ervaren. En als je het checkt (herkent iemand dat? Hebben jullie dat ook?) , en zo jouw persoonlijke ervaringen algemeen maakt, krijg je informatie over het team en kun je ook op dat niveau patronen benoemen. En ook hier geldt: Pas als je een patroon herkent kun je het doorbreken.

Mijn inzichten

Het werken met de patroonzones was een feest der herkenning én een trigger om meer te kijken en minder te doen; meer op mijn handen te zitten en het ongemak af en toe echt te verduren. Even niet de coach zijn die alles snel snapt en structureert, maar degene die benoemt, ongemak laat ervaren en het team zélf verantwoordelijkheid geeft voor hun groei.

En ik realiseerde me weer hoe heerlijk en belangrijk het is om met een partner te mogen werken die anders is dan ik, zodat we samen de bovenstroom en de onderstroom beide de aandacht geven die het team nodig heeft.

En nu?

Wil je ontdekken welke patronen er spelen in jouw team? Durf je het ongemak aan? Bel gerust 🙂

Delen

Vind je deze blog interessant en wil je hem delen, altijd welkom. Verwijs je dan meteen even door naar www.barcavela.nl ?